Jak stymulować umysł seniora?

Mózg starzeje się razem z ciałem, więc dla utrzymania sprawności intelektualnej w czasie jesieni życia należy zadbać także o kondycję umysłową. Tak jak mięśnie wymagają aktywności fizycznej, tak szare komórki muszą być pobudzane do myślenia. Nawet seniorzy borykający się z poważnymi chorobami ciała powinni starać się o lepsze funkcjonowanie mózgu i utrzymanie sprawności umysłowej. W dużym stopniu od tego zależy komfort życia w okresie starości.

Seniorzy często skarżą się na postępujące wraz z wiekiem pogorszenie pamięci, koncentracji i zdolności umysłowych. Często pierwsze niepokojące objawy następują po przejściu na emeryturę czy z ograniczeniem codziennej aktywności społecznej. Objawy mogą być różne, ale niepokój powinny wywołać m.in.:

• problemy z przypomnieniem sobie zdarzeń z poprzedniego dnia;
• zapominanie słów i nazw, np. gdy podczas rozmowy ma się je „dosłownie na końcu języka”;
• kłopoty z rozpoznawaniem znajomych spoza codziennego kręgu czy ich imion i nazwisk;
• powtarzanie się, opowiadanie wiele razy tej samej historii;
• trudności ze znalezieniem rzeczy odkładanych w zwykłych miejscach;
• zapominanie o obowiązkach, jak zapłacenie rachunku czy o umówionej wizycie;
• kłopoty z opowiedzeniem historii zobaczonych w telewizji, czy sytuacji z własnego życia.

Mózg seniora musi intensywnie pracować

- Naturalną koleją rzeczy jest, że ciało w jesieni życia potrzebuje więcej spokoju i odpoczynku oraz mniej wysiłku fizycznego, choć nie może być to zupełna bezczynność – mówi specjalista z Domu Seniora „Leśne Wrota” z Kostkowa pod Gdańskiem. – Jednak nie dotyczy to umysłu, który nie powinien wyraźnie zwalniać obrotów. Mózg potrzebuje stałego stymulowania, aby mógł dobrze funkcjonować. Brak pobudzania do myślenia jest poważnym zagrożeniem dla sprawności intelektualnej, a największym wrogiem dla niej jest nuda, rutyna, bezczynność. Codzienny wysiłek umysłowy musi podejmować każda osoba starsza, a jeśli ma ona problemy z motywacją, to powinni ją do tego zachęcać opiekunowie i najbliżsi. Tak właśnie postępujemy w naszym ośrodku opieki.

Mózg składa się z miliardów komórek nerwowych, a procesy myślowe wytwarzają połączenia między nimi – neurony. To właśnie ten skomplikowany system wiązań międzykomórkowych odpowiada za zapamiętywanie informacji, kojarzenie faktów, sprawne wykonywanie czynności itp. Takie połączenie nerwowe powstają przez całe życie, także w czasie starości. Im więcej neuronów funkcjonuje, tym lepszą jest pamięć, łatwiej wykonuje się czynności i przyswaja nową wiedzę. Te połączenia tworzą dostępny magazyn informacji, z których można długo korzystać. Ważne jest jednak, aby cały czas uruchamiać procesy myślowe, korzystać z istniejących wiązań mózgowych i tworzyć nowe.

Doskonałym sposobem na wytwarzanie nowych neuronów jest nauka, a metodą na utrzymanie w sprawności tych połączeń międzykomórkowych jest powtarzanie zdobytych wiadomości. Opanowywanie nowej wiedzy towarzyszy nam przez cały czas aktywnego życia – wiedzę w sposób naturalny zdobywają dzieci poznające świat dookoła nich, potem umysły stymuluje szkoła, a dorośli budują połączenia neuronowe w pracy, wypełniając obowiązki domowe czy oddając się hobby. Także aktywność towarzyska – spotkania, rozmowy, wspólne rozrywki zmuszają mózg do pracy. Ograniczenie tych działań oznacza spowolnienie wysiłku umysłowego i powoduje, że wiele połączeń neuronowych przestaje być na co dzień wykorzystywanych. Dlatego kłopoty z pamięcią często zaczynają się wraz z przejściem na emeryturę czy śmiercią osób z najbliższego otoczenia. Konsekwencje samotności i braku aktywności mają bardzo zły wpływ na pracę mózgu.

Ćwiczenia umysłu dla osób starszych

Osoby starsze muszą ćwiczyć mózg, aby utrzymać go w sprawności przez długie lata. Nawet kilkuminutowy wysiłek powtarzany codziennie przynosi pozytywne efekty, a im więcej czasu poświęca się na aktywność umysłową, tym lepiej. Także osoby borykające się z innymi kłopotami zdrowotnymi, nawet z poważnymi barierami związanymi z poruszaniem, nie mogą zaniedbywać tego obowiązku.

Sposobów ćwiczenia umysłu jest bez liku i mogą one wiązać się także z zabawą i przyjemnościami. Dobrymi przykładami są rozwiazywanie krzyżówek czy sudoku, gry karciane czy układanki typu memory. Zadania można wykonywać samodzielnie lub powinny zadbać o to osoby sprawujące opiekę nad osobami starszymi. Podajemy kilka przykładów, które pomogą zorientować się, jaki typ aktywności jest potrzebny seniorom:

• Życie towarzyskie zmusza mózg do aktywności. Formułowanie wypowiedzi wymaga przedtem przetworzenia informacji, uwagi, zrozumienia. Dobrze, jeśli spotkania i rozmowy wiążą się również z innymi czynnościami np. spacerami, przygotowaniem poczęstunku, komentowaniem seriali itp. Badania wykazują, że seniorzy prowadzący samotne życie, szybciej muszą borykać się z problemami z pamięcią.
• Zapamiętywania i powtarzanie tekstów skutecznie stymuluje powstawanie nowych neuronów. Doskonałym ćwiczeniem może być uczenie się i śpiewanie piosenek, ale równie dobrze może być to zapamiętywanie numerów telefonów czy dat urodzin. Warto doskonalić umysł zapamiętując listę zakupów, choć może wydawać się, że bezpieczniej spisać je na kartce. Ćwiczenie mózgu jest jednak ważniejsze niż kupienie wszystkich produktów.
• Unikanie działań rutynowych zmusza umysł do wytężonej pracy. Wybranie innej drogi do sklepu dostarcza komórkom mózgowym nowych bodźców. Podobnie działa wykonanie nowej potrawy na obiad. Świetnym ćwiczeniem jest wykonanie niektórych czynności lewą ręką przez osoby praworęczne – to utrudnienie, które zmusza do wysiłku również umysł.
• Liczenie w pamięci jest w życiu coraz rzadziej potrzebne w życiu, ale dla sprawności myślenia jest to wspaniały trening. Warto więc w głowie zsumować wartość zakupów i oszacować należną resztę, sprawdzić wiek krewnych czy policzyć, ile lat minęło od znanych wydarzeń historycznych. Rachunki mogą być proste, ale jeśli nie będą sprawiać kłopotów, to warto zwiększyć skalę trudności.
• Rozrywki kulturalne nie tylko urozmaicają czas, ale zmuszają umysł do wysiłku. Czytanie książek, wizyta w teatrze, obejrzenie wystawy wymaga zrozumienia przedstawionych treści i pobudza procesy myślowe. O wiele mniejszą skuteczność od tego typu uczestnictwa w kulturze ma nałogowe oglądanie telewizji, które z czasem zamienia się w czynność monotonną i nawet rozleniwia umysł.
• Obsługa nowych urządzeń technicznych to wymagające wyzwanie dla rozumu. Telefon komórkowy, pilot telewizora czy komputer mają wiele funkcji, których poznanie wcale nie jest łatwe. Opanowanie ich zmusza umysł do sporego wysiłku, a zdobycie nowych umiejętności daje zawsze dużą satysfakcję i poprawia komfort życia.

Mimo starań i ćwiczeń osoby starsze mogą borykać się z problemami związanymi z pogorszeniem pamięcią i związanymi z tym dolegliwościami. Wiele badań wykazuje jednak niezbicie, że w zachowaniu sprawności intelektualnej pomagają aktywność seniorów, otwartość na otocznie oraz kontakty rodzinne i towarzyskie.